• ભારત યુક્રેનમાંથી 90 ટકા જેટલું સનફ્લાવર ઓઇલની આયાત કરે છે.
• રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધથી આયાત અવરોધાવાથી તેના ભાવમાં ઊછાળો આવ્યો છે તેની અસર અન્ય ખાદ્યતેલોના ભાવ પર પડી છે

ગુણવંત સાધુ

દિવાળીના તહેવારો શરૂ થઇ ગયા છે તેવા સમયે ખાદ્યતેલોના વધેલા ભાવોએ મોંઘવારીના માર વચ્ચે લોકોના રસોડાના બજેટને ખોરવી નાખ્યું છે. આ વર્ષની શરૂઆતથી વિવિધ ખાદ્યતેલોના ભાવો વધતા રહ્યા છે. પરંતુ પાછલા થોડા મહિનાઓમાં તેમાં ઊછાળો આવ્યો છે. ખાદ્યતેલોના ભાવોમાં થયેલો વધારો માત્ર ગુજરાતમાં જ છે એવું નથી, પરંતુ ભારત સહિત વિશ્વના અનેક દેશો મોંઘા તેલોના કારણે પરેશાન છે. ખાદ્યતેલોના ભાવો વધવા પાછળ મુખ્યત્વે વૈશ્વિક પરિબળો વધુ જવાબદાર છે. ભારત મોટા પ્રમાણમાં ખાદ્યતેલોની આયાત કરે છે તેથી પૂરવઠો ખોરવાતા તેની અસર ભાવો પર થઇ છે. રશિયાએ યુક્રેન પર કરેલા લશ્કરી હુમલા પછી વૈશ્વિક સ્તરે ક્રુડ ઓઇલથી લઇને ખાદ્યતેલો સુધીની ચીજવસ્તુઓના ભાવોમાં ભડકો થયો છે. આ ઉપરાંત, ઇન્ડોનેશિયા જેવા ખાદ્યતેલોનું મોટા પાયે ઉત્પાદન કરતા દેશોએ નિકાસો પર પ્રતિબંધ મૂકતા તેલોના પૂરવઠા પર અસર પડી હતી.

ગુજરાતમાં મુખ્યત્વે સિંગતેલ, સનફ્લાવર તેલ, કપાસિયા, રાઇસબ્રાન જેવા તેલોનો વપરાશ વધારે છે. જ્યારે ભારતમાં સૌથી વધુ વપરાશ પામ તેલનો છે. તે પછી સોયાબીન, અને સરસિયું અને સનફ્લાવર તેલનો વપરાશ થાય છે. આ ખાદ્યતેલોનો હિસ્સો દેશના કુલ વપરાશમાં લગભગ 70 ટકાથી વધુ છે. સનફ્લાવર તેલના ભાવમાં ઊછાળો આવતા લોકો અન્ય તેલો તરફ વળી રહ્યા છે તેથી અન્ય તેલોના ભાવ પણ વધ્યા છે.

ભારતે ખાદ્યતેલોના કુલ વપરાશના 85 ટકાની આયાત કરવી પડે છે

ભારતની વાત કરીએ તો, ભારત ખાદ્યતેલોના વપરાશમાં ચીન અને અમેરિકા પછી ત્રીજો સૌથી મોટો વપરાશકાર દેશ છે. દેશમાં તેલિબિયાંનું વધુ ઉત્પાદન થતું હોવા છતાં ખાદ્યતેલોનું ઘરેલું ઉત્પાદન લોકોના વપરાશને પહોંચી વળે એટલું નથી. તેથી વિવિધ ખાદ્યતેલોની આયાત કરવી પડે છે. ભારત ખાદ્યતેલોનો વિશ્વમાં સૌથી મોટો આયાતકર્તા દેશ છે અને તેના વપરાશના 85 ટકા ખાદ્યતેલોની આયાત કરે છે. ભારત જે વિવિધ વનસ્પતિ તેલોની આયાત કરે છે તેમાં મુખ્યત્વે ક્રુડ પામ ઓઇલ, સોયાબીન ક્રુડ અને એડિબલ ઓઇલ્સ, રિફાઇન્ડ પામ ઓઇલ અને સનફ્લાવર સીડ ઓઇલ મુખ્ય છે.

ભારત મુખ્યત્વે મલેશિયા અને ઇન્ડોનેશિયામાંથી પામ તેલની, બ્રાઝિલ અને આર્જેન્ટિનામાંથી સોયા તેલની અને યુક્રેન તથા આર્જેન્ટિનાામંથી સનફ્લાવર ઓઇલની આયાત કરે છે. પરંપરાગત રીતે, પામ તેલ ભારતની કુલ ખાદ્ય તેલની આયાતમાં લગભગ બે તૃતીયાંશ (62%) હિસ્સો ધરાવે છે, જ્યારે સોયાઓઇલ અને સનફ્લાવર તેલ અનુક્રમે 20% અને 16% હિસ્સો ધરાવે છે.

ભારત યુક્રેનમાંથી 90 ટકા જેટલું સનફ્લાવર ઓઇલની આયાત કરે છે, જે અવરોધાવાથી ઘરઆંગણે પૂરવઠા પર અસર પડવાથી તેના ભાવમાં ઊછાળો આવ્યો છે. તેની અન્ય ખાદ્યતેલોના ભાવ પર અસર પડી છે. વિવિધ ખાદ્યતેલોના છૂટક ભાવ ગયા વર્ષની તુલનામાં કેટલા વધ્યા છે તે નીચેના કોષ્ટકમાં દર્શાવ્યું છે.

ગયા વર્ષની તુલનામાં ખાદ્યતેલોની સરેરાશ રીટેલ કિંમતમાં ફેરફાર

દેશમાં ખાદ્યતેલોની સરેરાશ રીટેલ કિંમત રૂપિયામાં (1 લિટર દીઠ)

(આ આંકડા ગ્રાહક બાબતોના વિભાગ (પ્રાઇસ મોનિટરિંગ સેલ)માંથી મેળવ્યા છે.)

કેન્દ્ર સરકાર તરફથી ભાવોને કાબૂમાં લેવા સમયસર દરમિયાનગીરી

કેન્દ્ર સરકાર તરફથી ખાદ્યતેલોના ભાવોને કાબૂમાં લેવા માટે પ્રયાસો પણ કરવામાં આવ્યા છે. ખાદ્યતેલોની આયાત પર આ વર્ષે જૂન મહિનામાં વેરાકીય રાહત આપવામાં આવી હતી. રિફાઈન્ડ સોયાબીન તેલ અને રિફાઈન્ડ સનફ્લાવર ઓઈલ પરની બેઝિક ડ્યુટી 32.5% થી ઘટાડીને 17.5% કરવામાં આવી છે અને રિફાઈન્ડ પામ ઓઈલ પરની બેઝિક ડ્યુટી 17.5% થી ઘટાડીને 12.5% કરવામાં આવી છે. સરકારે રિફાઈન્ડ પામ ઓઈલની ફ્રી આયાતને 31-12- 2022 સુધી લંબાવી છે. સરકારની દરમિયાનગીરીના પગલે ખાદ્યતેલોની મોટી કંપનીઓએ તેલોમાં લિટર દીઠ રૂ.10થી રૂ.15 વચ્ચેનો ઘટાડો કર્યો હતો. આ ઉપરાંત, દેશમાં ખાદ્યતેલો સરળતાથી ઉપલબ્ધ બની રહે તે માટે તેલો અને તેલિબિયાં પર 31 ડિસેમ્બર, 2022 સુધી સ્ટોક લિમિટ લાગુ કરવામાં આવી છે.

ખાદ્ય અને જાહેર વિતરણ વિભાગની કેન્દ્રીય ટીમોએ સંગ્રહખોરી અને નફાખોરીને રોકવા માટે મોટા તેલીબિયાં ઉત્પાદક/વપરાશ કરતા રાજ્યોમાં છૂટક વિક્રેતાઓ, જથ્થાબંધ વિક્રેતાઓ, મોટા વિક્રેતાઓ અને પ્રોસેસર્સ દ્વારા રાખવામાં આવેલા ખાદ્યતેલ અને તેલીબિયાંના સ્ટોકનું અચાનક નિરીક્ષણ કર્યું હતું.